The unbearable lightness of being

TVP1 pokazała w nocy z 12 na 13 września Nieznośną lekkość bytu w reżyserii Milosa Formana, film oparty na książce Milana Kundery o tym samym tytule. Rzecz dzieje się w czasie praskiej wiosny i w okresie po najeździe wojsk rosyjskich, kiedy komuniści likwidują krótkotrwałą normalność i prześladują osoby niezależnie myślące. W jednej ze scen bohaterowie filmu rozmawiają w sporej restauracji. Zespół gra muzykę w stylu zachodnim, ludzie tańczą, jest wesoło. Ale przy jednym ze stołów siedzi grupa czeskich komunistów z komunistami z Rosji.

Tomas, Tereza i przyjaciele mówią (wersja angielska):

You can see how|everything is changing.
Not everything.|Look over there.
Our comrades|with the Russians.
Some people|never change.
Some people are|always scoundrels.
How can you tell?
Does it show|in a man's face?
Can we judge|by a man's face
if he is|a scoundrel or not?
Let's look|at them and see.
Scoundrel.
Scoundrel.
Scoundrel.
Scoundrel.
Scoundrel.
- Scoundrel.|- Scoundrel.
- Definitely.|- No doubt.
We know you.
Scoundrels.

i później:

These men don't even know|if they're scoundrels or not.
Are you serious?
More than 100,000 people|were imprisoned, tortured,
executed in their regime.
And now,|these men cry out
that they didn't|know anything...
that they were|misled or manipulated.
That they were...innocent.
Not innocent,
but, um...
unaware, perhaps.
They had to know|what they were doing.
Otherwise,|it's unthinkable.
lt doesn't matter|whether they knew or not.

(...)

But...
our leaders, unlike Oedipus,
they felt|they were innocent.
And when the atrocities|of the Stalinist period became known,
they cried,|''We didn't know!
We weren't aware|of what was going on.
Our conscience is clear.''
But the important|difference is...
they stayed in power.
And they should have|plucked their eyes out.
All l'm saying is that
morality has changed|since Oedipus.

Zadziwiające, jak aktualny jest ten fragment dzisiaj w Polsce. Minęło 40 lat od praskiej wiosny i 20 lat od nakręcenia Nieznośnej lekkości bytu. Były potępienia, uchwały, rocznice. A ta rozmowa prawie bez żadnych zmian mogłaby się odbywać w dzisiejszej Polsce. Co się więc naprawdę zmieniło od upadku komunizmu? Czy się zmieniło?

Zwróćmy uwagę na jeszcze jedno. W polskiej wersji filmu słowo scoundrel zostało przetłumaczone na szczur. To oczywiście fałszerstwo. Scoundrel można tłumaczyć na kilka sposobów, ale na pewno nie na szczur. Proszę: łotr, łajdak, kanalia. W powyższej scenie z filmu odpowienikiem dla scoundrel jest np. gnida.

Dlaczego 40 lat po praskiej wiośnie, 20 lat po nakręceniu filmu i 20 lat po ogłoszeniu upadku komunizmu słowo scoundrel określające komunistycznego aparatczyka jest w tłumaczeniu fałszowane i łagodzone? To bardzo ważne pytanie. Niepokojąco ważne.

Okazuje się, że także w polskiej wersji dialogów z filmu umieszczonej w archiwum allsubs.org słowo scoundrel jest eufemistycznie tłumaczone na... kundel:

Widać tu jak wszystko się zmienia.
Nie wszystko.|Spójrz tam.
Nasi towarzysze siedzą z Rosjanami.
Niektórzy nigdy się nie zmieniają.
Niektórzy zawsze pozostaną kundlami.
(...)

Otóż to. Nie wszystko się zmienia! Cenzura nadal istnieje, choć przybrała formy nieco mniej rzucające się w oczy. Scoundrel tłumaczony na szczur lub kundel! A to ci dopiero.

i jeszcze raz to:

And now,|these men cry out
that they didn't|know anything...
that they were|misled or manipulated.
That they were...innocent.

Mówią, że są niewinni. Że o niczym nie wiedzieli. Że byli manipulowani lub wprowadzeni w błąd.

Perełka.